💐 Đời Người Quý Báu 💐
Gampopa
🙏🙏🙏
Tất cả chúng sanh đều có Phật tánh. Sự thực là như vậy thì tất cả chúng sanh trong năm cõi, như địa ngục, ngạ quỷ… có khả năng thực hành đến giác ngộ? Không. Chỉ “một đời người quý báu”, có hai phẩm tính rảnh rang và một khả năng bẩm sinh và một tâm thức nắm giữ ba đức tin, là một cơ sở tốt để thực hành đi đến giác ngộ. Tóm tắt:
Rỗi rảnh và khả năng bẩm sinh,
Tin cậy, khát khao và trong sáng
Hai của thân và ba của tâm
Năm cái ấy gồm trong cơ sở thực hành tuyệt hảo.
💐I. Rỗi rảnh.
“Rỗi rảnh” là thoát khỏi tám điều kiện bất lợi. Có tám điều kiện bất lợi được nói trong Kinh Pháp Cao Cả của sự Nhớ Rõ:
Địa ngục, ngạ quỷ, thú vật,
Người hoang dã, và vị trời sống lâu,
Chấp giữ tà kiến, và vắng mặt một vị Phật,
Câm
Đó là tám điều bất lợi.
Tám điều kiện này bất lợi theo cách nào? Trong cõi địa ngục, chúng sanh thường trực đau khổ; ngạ quỷ bị hành hạ bởi sự thiêu đốt thuộc về tâm thức; thú vật bị hoàn toàn ngu tối chế ngự. Cả ba loài này không có sự khiêm tốn và không quan tâm đến những gì chúng sanh khác nghĩ. Dòng tâm thức của họ là những pháp khí không thích hợp; thế nên họ không có cơ hội thực hành Pháp.
Những vị trời sống lâu trụ trong trạng thái không có ý niệm nơi mọi hoạt động tâm thức đã ngừng lại. Thế nên họ không có cơ hội thực hành Pháp. Bởi vì họ có cuộc đời thọ hơn con người, tất cả những cõi trời tạo nên những điều kiện không thuận lợi. Những vị trời có những điều kiện bất lợi bởi vì họ luyến chấp vào hạnh phúc tạm thời và không có thời gian cho nỗ lực thực hành Pháp.
Thế nên, đống đau khổ nhỏ mà con người kinh nghiệm có những phẩm tính lớn lao vì từ nó mà chúng ta có một cảm thức buồn rầu trong sanh tử. Nó làm bình lặng sự kiêu căng của chúng ta. Nó khiến chúng ta thích những hành vi đức hạnh và tránh những hành động xấu. Đi vào Bồ tát hạnh nói:
Hơn nữa, đau khổ có những phẩm tính tốt:
Nhờ thất vọng được với nó, kiêu căng được loại bỏ,
Lòng bi khởi sanh cho những chúng sanh trong sanh tử luân hồi,
Xấu ác được xa lánh, và niềm vui tìm thấy trong đức hạnh.
Đây là giải thích bốn cõi không phải người không có rỗi rảnh như thế nào.
Dù là người, những kẻ hoang dã khó gặp những người sống đời sống tâm linh. Những người chấp giữ những tà kiến không thể hiểu rằng những hành vi đức hạnh là nguyên nhân tái sinh cao hơn hoặc giải thoát. Khi người ta sinh ra vào một thời không có Phật, lúc ấy không có vị thầy có thể giải thích cái gì nên làm và cái gì cần từ bỏ. Người câm hay khờ không thể hiểu những giáo lý về thiện và ác. Khi người ta thoát khỏi tám điều kiện này thì được gọi là “rỗi rảnh tuyệt hảo”.
💐II. Khả năng bẩm sinh.
Mười khả năng bẩm sinh được chia thành hai nhóm năm phẩm tính người ta phải tự mình hoàn thành, và năm cái đến từ hoàn cảnh bên ngoài. Năm cái tự mình hoàn thành là:
Làm người, được sinh ở một vùng trung tâm, và có đủ mọi giác quan,
Không trở lại những hành vi xấu, và sùng mộ giáo lý.
“Làm người” nghĩa là gì? Giống như mọi người, người ta cần có những bộ phận nam hay nữ. “Một vùng trung tâm” ám chỉ một nơi có duyên may thân cận những người cao cả.
“Có đủ mọi giác quan” là không câm hay khờ, và có cơ may thực hành Pháp lành. “Sùng mộ giáo lý” là tin rằng luật được Đức Phật dạy là cơ sở cho mọi thực hành Pháp.
“Không trở lại những hành vi xấu” là không phạm những tội ác ghê gớm trong đời này.
Năm phẩm tính đến từ hoàn cảnh bên ngoài là: Một vị Phật đã xuất hiện trong thế giới này, một vị Phật đã dạy Pháp quý báu, Pháp đã dạy còn tiếp tục và có được lòng từ bi từ những người khác.
Như vậy, khi người ta có tất cả mười phẩm tính, năm từ chính mình và năm từ bên ngoài, chúng được gọi là “những khả năng bẩm sinh tuyệt hảo”.
Khi hai cái này, rỗi rảnh và khả năng bẩm sinh, có mặt, đó được gọi là một “đời người quý báu”. Tại sao nó được gọi là “quý báu”? Nó giống như một viên ngọc quý báu ban cho những ước nguyện.
A. Quý báu bởi vì khó có được.
B. Quý báu bởi vì lợi lạc lớn lao.
A. Khó có được. Tạng Bồ tát nói:
Hiếm hoi được làm người,
Hiếm hoi giữ được một kiếp người,
Hiếm hoi tìm thấy giáo pháp cao cả, và
Cũng hiếm hoi có một vị Phật xuất hiện.
Kinh Hoa Sen Trắng của Đại Bi nói:
Khó tìm được sự sanh làm người. Khó nhọc để hoàn thành tự do tuyệt hảo. Cũng hiếm có một vị Phật xuất hiện trên trái đất này. Cũng khó khăn tìm thấy sự chú tâm sùng mộ đối với Pháp. Cũng khó khăn có nguyện vọng hoàn hảo.
Từ Kinh Trồng Thân Cây Cao Cả:
Khó thoát khỏi tám điều kiện bất lợi.
Khó tìm ra một sự sanh làm người.
Khó tìm ra sự rỗi rảnh hoàn hảo.
Cũng khó tìm ra sự xuất hiện của một vị Phật.
Cũng khó tìm ra con người đầy đủ giác quan.
Cũng khó nghe giáo pháp của một vị Phật.
Cũng khó thân cận những thánh nhân quý báu.
Cũng khó tìm ra những vị thầy tâm linh chân truyền.
Cũng khó thực hành trọn vẹn điều được dạy trong giáo lý toàn hảo.
Cũng khó có một đời sống chánh mạng.
Cũng khó tìm ra những người nỗ lực ứng hợp với Pháp trong cõi người.
Đi vào Bồ tát hạnh nói, “Rỗi rảnh và khả năng bẩm sinh là rất khó tìm”.
Loại thí dụ nào về sự khó khăn bao nhiêu để tìm ra nột đời người quý báu? Loại chúng sanh nào khó tìm ra? Tại sao khó tìm ra?
Một thí dụ được nói trong Đi vào Bồ tát hạnh:
Vì những lý do này, Đức Phật đã nói
Thật khó như một con rùa chui đầu vào
Một cái vòng bấp bênh trên đại dương bao la,
Cực kỳ khó khăn để đạt được trạng thái làm người.
Điều này được Đức Phật giải thích trong kinh:
Giả sử toàn thể trái đất này là một đại dương và một người ném vào một cái tròng chỉ có một lỗ. Cái tròng trôi nổi tới lui mọi hướng. Dưới đại dương này, có một con rùa mù sống nhiều ngàn năm nhưng chỉ nổi lên mặt biển mỗi một trăm năm. Rất khó cho cái đầu con rùa mà gặp lỗ tròng nhưng vẫn có thể. Được sinh ra làm một đời người quý báu thì còn khó khăn hơn.
Loại chúng sanh nào khó tìm ra một đời người quý báu? Những chứng sanh trong ba cõi thấp khó sinh được làm người.
Tại sao một đời người khó tìm ra? Thân thể rỗi rảnh và có những khả năng bẩm sinh này có được bằng sự tích tập những hành vi đức hạnh, và những chúng sanh trong ba cõi thấp không biết làm sao tích tập đức hạnh. Hơn nữa, họ thường trực phạm vào những hành vi xấu. Thế nên, chỉ những chúng sanh trong ba cõi thấp với một khối nghiệp xấu rất nhỏ, và nghiệp ấy có thể chín trong đời khác là những kẻ có một cơ hội sanh làm người.
💐B. Vì lợi lạc lớn lao.
Đi vào Bồ tát hạnh nói, “Và bởi vì họ hoàn thành điều có ý nghĩa đối với con người…”
Trong tiếng Sanskrit, “con người “ là purusha, dịch là “khả năng” hay “năng lực”. Do đó, một đời người với những phẩm tính rỗi rảnh và bẩm sinh cung cấp khả năng hay năng lực để đạt đến những cõi cao nhưng cũng tạm thời hay cái thiện chắc chắn; thế nên nó được gọi là purusha. Hơn nữa, có ba loại khả năng khác nhau: cái thấp, cái trung bình và cái cao. Như có nói trong Ngọn Đèn cho Con Đường Giác Ngộ:
Cần hiểu có ba loại người khác nhau:
Loại thấp, bình thường và cao.
Một người loại thấp có khả năng đạt được cõi người hay cõi trời và không rớt vào cõi thấp. Có nói rằng:
Người nỗ lực, bằng bất cứ phương tiện nào,
Để hoàn thành những lạc thú của sanh tử
Cho lợi ích của riêng nó
Đây gọi là người loại thấp.
Một người bình thường có khả năng đạt được trạng thái bình an và hạnh phúc bằng cách tự giải thoát khỏi sanh tử. Có nói rằng:
Người quay lưng với những lạc thú của sanh tử,
Và không làm điều bất thiện,
Mà chỉ quan tâm vào sự bình an của mình_
Đây gọi là người bình thường.
Một người loại cao có khả năng đạt được Phật quả vì lợi lạc của tất cả chúng sanh. Có nói rằng:
Thấy khổ đau trong dòng tâm thức mình
Người ta mong mỏi làm kiệt tận sự khổ đau của những người khác
Đây là người loại cao.
Hơn nữa Acharya Chandragomin nói:
Những hiệu quả lợi lạc của nó lớn lao bao nhiêu!
Khi có được cuộc đời làm người quý báu này,
Người ta có thể thoát khỏi đại dương tái sanh và cũng gieo trồng hạt giống giác ngộ.
Chính cuộc đời làm người này có những phẩm tính lớn lao hơn cả viên ngọc như ý,
Thế thì làm sao người ta không có được quả của nó?
Con đường qua đó con người có thể đạt được sức mạnh của tâm
Mà loài trời loài rồng không thể có được,
Loài bán thiên, kim xí điểu, khẩn ma la, hay âu lộ ca không thể có được.
Cuộc đời làm người này có rỗi rảnh và những khả năng bẩm sinh có thể tránh mọi điều bất thiện và hoàn thành mọi thiện hạnh; nó có khả năng vượt qua đại dương sanh tử; nó có khả năng tiến bộ trên con đường giác ngộ; và có khả năng đạt được giác ngộ viên mãn. Thế nên nó cao hơn nhiều các vị trời, rồng, vân vân. Nó cao hơn nhiều các viên ngọc như ý. Thế nên, đời người với rỗi rảnh và những khả năng bẩm sinh này là khó tìm ra và có những hiệu quả lợi lạc to lớn, nó được gọi là “quý báu”.
Dù khó tìm ra và có những hiệu quả lợi lạc to lớn, nó lại rất dễ mất. Không có ai có thể kéo dài cuộc đời, có nhiều nguyên nhân để chết, và mỗi chốc lát trôi qua trong từng khoảnh khắc. Đi vào Bồ tát hạnh nói:
Không đúng khi tự mình hưởng thụ
Nghĩ rằng hôm nay riêng tôi không chết,
Vì thời điểm sẽ đến không tránh khỏi
Khi tôi sẽ trở thành không.
Thế nên, hãy chiêm nghiệm đời người quý báu này khó có được biết bao, dễ mất biết bao. Hãy nghĩ thân thể này là một chiếc thuyền, thế nên hãy nỗ lực hết sức để vượt qua đại dương sanh tử.
Đi vào Bồ tát hạnh nói:
Dựa vào chiếc thuyền thân thể con người
Hãy giải thoát bạn khỏi dòng song lớn của khổ đau!
Vì khố để tìm thấy lại chiếc thuyền này,
Bây giờ không có thời gian cho việc ngủ, bạn ạ.
Hãy nghĩ thân thể này là một con ngựa, và dùng nó để cưỡi thoát khỏi triền dốc sanh tử khổ đau. Có nói rằng:
Cưỡi trên lưng ngựa là con người thanh tịnh,
Hãy thoát khỏi dốc đứng nguy hiểm của sanh tử khổ đau.
Hãy nghĩ thân thể này là một tôi tớ và để nó làm việc cho đức hạnh. Như thế, có nói rằng:
Thân thể con người này là một tôi tớ cho đức hạnh.
Theo đuổi con đường đức hạnh đòi hỏi đức tin. Không có đức tin, đức hạnh không khai triển trong đời sống của mình. Như vậy, Kinh Mười Pháp nói:
Những phẩm tính đức hạnh không thể lớn lên
Trong một người không có đức tin,
Như một chồi xanh
Không thể mọc từ một hạt giống đã cháy.
Cũng thế, Kinh Tràng Hoa Các Đức Phật nói:
Một người thế gian với đức tin nhỏ bé
Không thể hiểu sự giác ngộ của Phật.
Thế nên, người ta cần khai triển đức tin. Kinh Mô Tả Sâu Xa và Cao Cả nói:
A Nan! Hãy hòa trộn tâm con với đức tin. Đây là yêu cầu của Như Lai.
Như vậy, “đức tin” nghĩa là gì? Có ba loại đức tin: tin cậy, mong muốn và rõ ràng.
💐 III. Đức tin tin cậy.
Hãy hiểu rằng đức tin này dựa vào “nhân và quả”_Chân lý của Khổ đến từ Chân lý của Nhân quả. Hơn nữa, nó đến từ tin rằng hạnh phúc trong dục giới là kết quả của hành vi thiện…Tin rằng khổ đau của dục giới là kết quả của hành động bất thiện. Tin rằng hạnh phúc của hai cõi cao hơn là kết quả của những nguyên nhân không thể lay chuyển. Tin rằng dấn thân vào những hành động bất thiện của thân, khẩu và những xúc tình phiền não, chúng được gọi là Chân lý Nhân quả, thì người ta có được năm uẩn khổ, được gọi là Chân lý Khổ.
💐 IV. Đức tin mong muốn.
Hiểu thêm bản chất siêu việt của giác ngộ vô thượng, người ta theo con đường với sự tôn kính để đạt được nó.
💐 V. Đức tin rõ ràng.
Đức tin rõ ràng sanh khởi trong tâm do nương tựa Tam Bảo. Phát triển sung mộ và chú tâm vào Phật như là vị thầy chỉ đường, Pháp trở thành con đường, và Tăng hướng dẫn người ta hoàn tất con đường. A Tỳ Đạt Ma nói:
Cái gì là đức tin? Đó là tin cậy, mong muốn và rõ ràng về nhân và quả, bốn Chân lý và Tam Bảo.
Hơn nữa, Vòng Hoa Ngọc Quý nói đến:
Người không bỏ Pháp
Do tham, ghét, sợ hay vô minh
Được gọi là người có tin tưởng lớn vào Pháp.
Người này là pháp khí tối cao để hoàn thành trạng thái tối hậu.
Không bỏ Pháp “do tham” nghĩa là không từ bỏ Pháp do bám luyến. Chẳng hạn, dù có người nói, “Nếu anh bỏ Pháp, tôi sẽ thưởng cho anh giàu có, một người đàn ông hay đàn bà, hay sự vương giả…”, bạn vẫn không bỏ.
Thứ hai, không bỏ Pháp “do ghét” nghĩa là không bỏ Pháp do thù hận. Chẳng hạn, giả sử có người làm hại bạn trong quá khứ. Cho dù bạn vẫn bị tiếp tục làm hại trong hiện tại, bạn vẫn không bỏ Pháp.
Thứ ba, không bỏ Pháp “do sợ”. Chẳng hạn, có người đến nói với bạn, “Nếu anh không từ bỏ Pháp, tôi sẽ ra lệnh cho 300 người lính cắt một lạng thịt từ thân anh mỗi ngày. Dù vậy bạn vẫn không từ bỏ Pháp.
Thứ tư, không bỏ Pháp “do vô minh” nghĩa là không rời bỏ Pháp do bởi ngu si.
Chẳng hạn, có người nói với bạn rằng không có những sự như chân lý của nghiệp quả và Tam Bảo thì không chắc chắn, và hỏi, “Tại sao anh thực hành Pháp? Hãy bỏ nó đi”. Vậy mà bạn không bỏ Pháp.
Người với bốn sự tin này có được đức tin đích thực và là pháp khí tối cao để thu hoạch sự tốt đẹp đích thực. Như vậy, người có đức tin có được những hiệu quả lợi lạc không thể nghĩ bàn: trau dồi thái độ con người rất cao cả, tránh được những nhân duyên gây tai hại, sở hữu một tỉnh giác rất sắc bén và tỏ tường, và đạo đức không bị sa sút. Người ấy sẽ hủy diệt mọi phiền não, sẽ vượt khỏi mọi ngăn chướng của ma và sẽ tìm thấy con đường giải thoát. Người ấy sẽ tích tập những thiện hạnh lớn lao, sẽ thấy nhiều Đức Phật và nhận những ban phước phi thường của chư Phật… Đà La Ni gọi là Tam Bảo nói:
Người sùng mộ Phật và Pháp của Phật,
Người có tự tin vào Bồ tát hạnh
Nếu một người tin vào giác ngộ vô thượng như vậy,
Bấy giờ người ấy sẽ trau dồi tâm của những con người tuyệt hảo.
Chư Phật cao vời sẽ xuất hiện trước mặt một người có đức tin và ban những giáo pháp. Tạng Bồ tát nói:
Như vậy, khi những Bồ tát có đức tin, tất cả chư Phật được tôn thờ sẽ thấy họ là những pháp khí thích hợp, xuất hiện với họ và chỉ cho họ con đường toàn hảo của những Bồ tát.
Như thế, thân người quý báu với rỗi rảnh, khả năng bẩm sinh, và ba đức tin được gọi là cơ sở để thực hành giác ngộ tối cao.
————–
Trích: “Tràng Ngọc Giải Thoát”
Gampopa
Việt dịch Thiện Tri Thức
Nhà Xuất Bản Thiện Tri Thức
